Rys historyczny
Przed laty Polska należała do krajów, których własny przemysł elektroniczny umożliwiał produkcję różnorakich sprzętów elektronicznych wykorzystując do budowy elementy produkowane przez krajowy przemysł.
Oprócz urządzeń powszechnego użytku takiego jak radia i telewizory, przedsiębiorstwa Państwowe zajmowały się opracowywaniem sprzętu elektronicznego klasy profesjonalnej. Możemy podzielić przedsiębiorstwa pod względem rodzaju produkcji na następujące grupy:
- zajmujące się wytwarzaniem sprzętu powszechnego użytku
- te które oprócz sprzętu powszechnego przeznaczenia miały działy zajmujące się sprzętem profesjonalnym
- zakłady zajmujące się wyłącznie techniką profesjonalną
Jako, że strona ta poświęcona jest aparaturze profesjonalnej, przede wszystkim skupimy się na zakładach zajmujących się takim właśnie sprzętem.
Do najbardziej rozpoznawalnych z pewnością należy zrzeszenie Unitra, którego wiele placówek w kraju było oddelegowanych do ściśle określonych zadań. Wiele osób kojarzy np. sprzęt grający z Unitry Diory, która miała też… tajny dział produkcji łącznościowego sprzętu wojskowego! Między innymi to w tym dziale powstawały krajowe wersje radiostacji wojskowych R130, a także wiele innego sprzętu łączności.
Znana z produkcji popularnych radioodbiorników Eltra, zajmowała się nie tylko sprzętem popularnym, ale produkowała między innymi wysokiej jakości złącza krawędziowe na licencji firmy Cannon, oraz przełączniki na licencji ISOSTAT spotykane w większości profesjonalnego sprzętu pomiarowego produkcji krajowej.
Zakłady Kasprzaka
Zakłady Kasprzaka produkujące większość krajowych magnetofonów posiadały dział zajmujący się wojskowym sprzętem łącznościowym, w którym między innymi powstała wojskowa radiostacja plecakowa T2 „Tuberoza” wyposażona w sterowanie mikroprocesorowe, oraz jej czołgowa wersja „Dracena”.
W Elmaszu, który był w zasadzie specjalnym wydziałem Kasprzaka produkowany był sprzęt serwisowy i strojeniowy na potrzeby produkcji magnetofonów i radioodbiorników, ale również specjalny sprzęt nagrywający dla służb. To tutaj powstawały rejestratory nagrywające Mak, Smak oraz tajniackie miniaturowe rejestratory „nagrywacz”.
Elwro
Wrocławskie Elwro, którego działalność produkcyjna początkowo była związana między innymi z produkcją głowic UKF do odbiorników radiowych, przerodziło się w jeden z czołowych gigantów polskiej informatyki. To właśnie w Elwro były produkowane komputery zwane wtedy jeszcze „maszynami cyfrowymi” serii Odra oraz licencyjne komputery R32 Zjednoczonego Systemu RIAD.
Oprócz komputerów i urządzeń peryferyjnych, w Elwro były opracowywane kompleksowe systemy informatyczne oraz urządzenia do pomiarów środowiskowych takich jak PHmetry i jonometry.
Komputery oraz osprzęt informatyczny był także produkowany przez oddziały Zjednoczenia Mera, a dokładniej przez Mera-KFAP, Mera-Błonie i Mera-Elzab w których były produkowane między innymi czytniki kart perforowanych, drukarki, stacje dyskietek i inne urządzenia wejścia-wyjścia do ówczesnych komputerów.
Unitra Unima
Zakład ten specjalizował się w wytwarzaniu specjalizowanych urządzeń technologicznych na potrzeby produkcji. Opracowania osprzętu powstawały we współpracy z czołowymi krajowymi ośrodkami naukowymi, między innymi Przemysłowym Instytutem Elektroniki. Jednak w Unimie produkowano również urządzenia laboratoryjne o szerokim zastosowaniu takie jak zasilacze laboratoryjne i oscyloskopy.
Radiotechnika Wrocław
Zakład ten zaczynał od produkcji sprzętu laboratoryjnego takiego jak generatory małej i wysokiej częstotliwości. Z czasem główną działalnością była produkcja oscyloskopów klasy laboratoryjnej i serwisowej, oraz sprzętu do pomiarów samochodowych.
We Wrocławiu miał także swoją siedzibę oddział INCO zajmujący się wykonywaniem aparatury do pomiaru zakłóceń i natężenia pól elektromagnetycznych, opracowania były powiązane z działalnością naukową Politechniki Wrocławskiej.
Można powiedzieć że Wrocławskie INCO było takim Polskim Rohde&Schwarzem, ponieważ to właśnie tutaj powstawały urządzenia pomiarowe swoim profilem zbliżone do działalności tej niemieckiej firmy.
Emag
Był to śląski zakład zajmujący się produkcją i wdrożeniami profesjonalnej elektronicznej aparatury górniczej. Analizując niektóre konstrukcje innych krajowych producentów, można zauważyć że Emag wykonywał również opracowania elektroniki na zlecenie innych przedsiębiorstw.
Wojskowy Instytut Łączności
Jak sama nazwa wskazuje zajmujący się sprzętem specjalnego przeznaczenia, to tutaj opracowano między innymi wtórne wzorce częstotliwości synchronizowane sygnałem radiowym oraz wojskowe systemy radiokomunikacyjne.
Radmor
Zakładami ściśle powiązanymi z elektroniką i radiokomunikacją profesjonalną był również znany z produkcji radiotelefonów Radmor, produkujący również między innymi sprzęt do radionawigacji morskiej. Obecnie Radmor jest dostarczycielem wysokiej klasy środków radiokomunikacji wojskowej.
Radiostacje profesjonalne w tym radiostacje okrętowe były również produkowane w zakładach Unitra Warel, które mają na swoim koncie między innymi opracowania nadajników radiowych dużej mocy.
Radwar
Przedsiębiorstwo zajmujące się opracowaniem systemów radarowych i techniki mikrofalowej o zastosowaniu wojskowym.
Placówki badawcze Państwowej Akademii Nauk
Zakłady placówek naukowych Unipan, Elpan, Radiopan, Sonopan, Aspan. Jak sama nazwa wskazuje były to zakłady wywodzące się z placówek badawczych PAN (Państwowej Akademii Nauk). Dla przykładu Radiopan zajmował się produkcją badawczych spektrometrów rezonansu jądrowego.
Spośród sprzętu wykonanym przez Unipan warto wspomnieć o opracowanym w roku 78 pierwszym polskim multimetrze cyfrowym z wbudowanym pomiarem napięcia RMS, odczytem w dB, oraz pomiarem wartości średnich i szczytowych.
W zakładach Aspan produkowano między innymi magnetometry czyli mierniki stałego i zmiennego pola magnetycznego wykorzystujące czujniki hallotronowe.
Elpan był autorem wielu urządzeń automatyki laboratoryjnej, między innymi precyzyjnych regulatorów temperatury z konfigurowalnymi członami regulatorów PID, laboratoryjnych wzmacniaczy logarytmicznych itp.
Sonopan zajmował się między innymi urządzeniami do pomiaru drgań i natężenia siły dźwięku.
Oprócz placówek powiązanych z PAN istniała również instytucja COBRABID zajmująca się opracowaniami aparatury naukowej o wysokim stopniu specjalizacji.
Zakłady KABiD oraz ZOPAN
KABiD czyli Kombinat Aparatury Badawczej i Dydaktycznej oraz ZOPAN czyli Zakład Opracowań Pomiarowej Aparatury Naukowej to producenci jednych z najbardziej rozpoznawalnych urządzeń pomiarowych polskiego przemysłu. Częstościomierze, generatory m.cz i w.cz mierniki zniekształceń nieliniowych wyznaczały wysoki standard jeśli chodzi o jakość urządzeń produkowanych na dużą skalę. Same urządzenia ZOPANu wraz ze sprzętem produkowanym przez Meratronik stanowią najbardziej rozpoznawalne krajowe urządzenia które dodatkowo łatwo rozpoznać przez charakterystyczny styl czarnych płyt czołowych z białymi napisami.
Meratronik
Prawdopodobnie największe przedsiębiorstwo, które opracowało najwięcej różnorodnych urządzeń pomiarowych na krajowym rynku. Zasilacze, częstościomierze, mierniki RLC, sprzęt serwisowy dla techniki radiowej i telewizyjnej, wysokiej klasy kalibratory napięć, znane multimetry na lampach nixie, słynne mierniki V640, a nawet mikroprocesorowe multimetry V563 to przekrój asortymentu, który wiele może powiedzieć o możliwościach produkcyjnych tego zakładu.
Można powiedzieć że fundamenty Meratronika zapoczątkowały zakłady ELPO, w których początkowa produkcja jeszcze lampowych przyrządów analogowych przerodziła się w opracowania pierwszych polskich woltomierzy i multimetrów cyfrowych, w których zanim użyto lampy Nixie, stosowano wyświetlacze projekcyjne.
Eureka
Niezwykła placówka łącząca produkcję własną oraz ściśle współpracująca z Elpo i Meratronikiem w zakresie opracowań prototypów. Historia tego zakładu u wtajemniczonych wzbudza silne emocje bowiem to tu powstały jedne z najbardziej śmiałych opracowań produkowanych przez Elpo, Meratronik jak i samą Eurekę. Dość powiedzieć, że wszystkie urządzenia pomiarowe zaczynające swój typ od litery E, czyli większość znanych sprzętów Meratronika to właśnie opracowania tej niezwykłej placówki. Bez wątpienia Eureka wniosła ogromny wkład w to jak wyglądała polska aparatura pomiarowa. Przykładem urządzeń są zestawy do pomiaru radiotelefonów serii ZPFM, cyfrowe mierniki pojemności E315A, mierniki RLC E318 i wiele innych. Eureka jako jeden z nielicznych zakładów przetrwał zmiany ustrojowe w Polsce i w latach 90tych doczekaliśmy się jeszcze kilku ciekawych opracowań sprzętu pomiarowego.
Firmy produkujące elementy elektroniczne
No dobrze, ale jeśli wyobrazimy sobie jakieś urządzenie, lub lepiej, zaglądniemy do wnętrza jakiegoś sprzętu, znajdziemy wewnątrz całą masę rozmaitych elementów elektronicznych. Patrząc na niezwykle szeroki przekrój sprzętu produkowanego w polsce, mogą zrodzić się pytania czy aby na pewno wszystko to dało się wyprodukować własnym sumptem? Odpowiedź brzmi – Tak! I w tym przypadku większość części poza nielicznymi wyjątkami pochodzącymi z importu pochodziło z krajowych zakładów produkcyjnych!
Zaczynając historię, pominiemy nieco erę lamp i skupimy się od razu na erze elementów półprzewodnikowych.
TEWA I CEMI
Na pierwszym miejscu wymienimy zakład TEWA w którym seryjnie produkowano pierwsze polskie diody i tranzystory germanowe z serii TG.
Dalsza historia należy już w tym obszarze do CEMI. Kto o nim nie słyszał? Chyba każdy zaglądający do sprzętu polskiego, zetknął się z układami TTL serii UCY czy tranzystorami serii BC. Oprócz układów scalonych, w tym polskiego odpowiednika procesora z80, CEMI produkowała znaczą część krajowych układów scalonych analogowych i cyfrowych,
a także diod, tranzystorów i innych półprzewodników. Poza elementami, w CEMI produkowano także osprzęt laboratoryjny taki jak zasilacze, multimetry cyfrowe, oraz… stoły laboratoryjne! 🙂
TOMI czyli „Toruńskie CEMI”
To tutaj powstawały polskie układy CMOS! Tak tak, układy w tej technologii również były w polsce produkowane, a ich seria miała oznaczenie MCY i była kompatybilna ze znaną zachodnią serią CD40xx. Oprócz układów CMOS w Tomi produkowano też fotorezystory znane między innymi z mierników zniekształceń nieliniowych ZOPAN PMZ9 i PMZ11.
POLAM, OMIG, TELPOD, MIFLEX, ELWA, CERAD oraz Unitra Unitech
Większość sprzętu z tamtych lat do komunikacji ze światem używało wyświetlaczy i diod LED produkowanych przez POLAM
Rezystory czyli elementy bez których elektronika nie może się obejść, początkowo były produkowane w zakładach OMIG, następnie większość produkcji była realizowana przez TELPOD gdzie również produkowano potencjometry. Ponadto Telpod produkował nietypowe przyrządy pomiarowe, przede wszystkim przeznaczone do badania właściwości pasywnych elementów elektronicznych.
Kondensatory – tutaj podobnie jak w kilku innych przypadkach, produkcja była rozdzielona na poszczególne przedsiębiorstwa.
Miflex produkował kondensatory foliowe.
Elwa znakomite kondensatory elektrolityczne (tak często, zbyt nadgorliwie wymieniane przez początkujących elektroników)
Cerad produkujący kondensatory ceramiczne i trymery wysokiej częstotliwości
Przełączniki, gniazda, wtyczki, przyciski, pokrętła były produkowane w zakładach Unitra Unitech
Bardziej nietypowe elementy były opracowywane na zamówienie w placówkach produkcyjnych lub placówkach badawczych takich jak Przemysłowy instytut Elektroniki który z resztą opracowywał całe linie technologiczne do produkcji półprzewodników i elementów półprzewodnikowych między innymi na potrzeby CEMI I mowa tu nie o jakiś prostych procesach a o pełnoskalowej produkcji monokryształów krzemu i germanu, urządzeniach do bondingu struktur krzemowych i wiele innych.
Unitra Lamina
Unitra Lamina to zakład w którym produkowano między innymi lampy elektronowe stosowane w nadajnikach wojskowych, radarach oraz diody i tyrystory dużej mocy, stosowane np. w układach napędowych silników elektrycznych urządzeń przemysłowych.
Układy grubowarstwowe (hybrydowe)
Ciekawymi elementami stosowanymi do dzisiaj w urządzeniach niskoseryjnych i specjalistycznych są układy grubowarstwowe zwane też hybrydowymi.
Układy te mają niską skalę integracji, jednak nie wymagają kosztownego procesu opracowania jak ma to miejsce w klasycznych układach scalonych.
Układy takie były produkowane między innymi w zakładach Telpod, Dolam a także w oddziale zakładów ZOPAN.
Elementy indukcyjne ferrytowe
Elementy indukcyjne ferrytowe takie jak cewki, filtry w.cz to kluczowe elementy większości układów rezonansowych a te realizowane są z użyciem rdzeni ferrytowych o odpowiednio dobranych właściwościach. Opracowaniem i produkcją rdzeni zajmował się zakład Polfer. Z kolei transformatory spotykane większości urządzeń zasilanych z sieci produkowane były między innymi przez zakłady Zatra.
Głośniki i mikrofony i inne specjalizowane przetworniki elektroakustyczne zapewniał tak dobrze znany wszystkim melomanom Tonsil którego wkładki mikrofonowe były montowane w większości krajowych radiotelefonów.
Aby wszystkie te elementy jakoś ze sobą połączyć niezbędne są obwody drukowane. Te były produkowane bezpośrednio we własnych oddziałach zakładów, chociaż znaczną część wykonywały zakłady TORAL.
Podsumowanie
Oczywiście zakładów produkujących elementy było znacznie więcej i nie sposób wszystkie tutaj omówić. Widzimy jednak jak ogromnym przedsięwzięciem jest budowa sprzętu elektronicznego który wymaga całej masy różnych komponentów.
Jak już mamy omówione elementy elektroniczne, z których budowano urządzenia, możemy spokojnie przejść do działu Aparatura Pomiarowa, zanim Was tam zaprosimy, warto jeszcze wspomnieć o tym że każda produkcja, każde urządzenie elektroniczne, maszyny produkcyjne i sprzęt technologiczny, oprócz elektroniki nierozerwalnie połączony jest z mechaniką.
Przemysł mechaniczny i maszynowy to sektor bez którego produkcja jakiejkolwiek elektroniki nie miałaby miejsca. Liczne zakłady produkujące obrabiarki takie jak frezarki, tokarki wtryskarki to ogromny osobny dział pięknej historii polskiego przemysłu, którym również polecamy się zainteresować aczkolwiek wybiega on nieco poza tematykę tego bloga.
Dodamy tylko, że do produkcji aparatury elektronicznej niezbędna jest cała gama osprzętu mechanicznego takiego jak mikrometry, gwintowniki, narzędzia, maszyny z których niegdyś słynął polski przemysł precyzyjny.
I na koniec chyba najważniejsze… Kto to wszystko wymyślał i projektował? Czy wyobrażacie sobie jaka ilość ludzi, jaki ogrom wiedzy i ile lat pracy musiało stać za tym wszystkim?
Kadry tych wszystkich przedsiębiorstw, placówek badawczych, szkół technicznych i uczelni, wszyscy ci ludzie przyczynili się do tego, że z dumą możemy dzisiaj omawiać konstrukcje urządzeń opisywanych na tej stronie. Chcielibyśmy tym samym zachować pamięć o historii i o ludziach którzy ją tworzyli oraz zaszczepić pewną ideę: może w dzisiejszych czasach młodzi elektronicy chcieliby być kontynuacją tej niezwykłej historii polskiej Elektroniki? Historii, która z jakiś powodów nie jest szerzej znana, ale zdecydowanie warta opowiedzenia!
